Ενότητα 14η Γλώσσα

Το χριστιανικό Πάσχα κατάγεται από το εβραϊκό. Οι Εβραίοι το Πάσχα γιόρταζαν την έξοδό τους από την  Αίγυπτο. Η λέξη ‟Πάσχα” στ’ αραμαϊκά, σημαίνει ‟Πέρασμα”, όπως ‟Πεσάχ” στα εβραϊκά και ‟Πισάχ”στα αιγυπτιακά.  Οι Χριστιανοί πήραν το Πάσχα από τους Εβραίους, αλλά του έδωσαν καινούργιο περιεχόμενο.  Με το Πάσχα γιορτάζουμε το πέρασμα του Θεανθρώπου από τη γήινη ζωή, το μαρτυρικό θάνατο και την ένδοξή  Του Ανάσταση.

Η περίοδος του Χριστιανικού Πάσχα βέβαια, αρχίζει τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή, με την αρχή του Τριωδίου και τελειώνει με την Πεντηκοστή. Στη μακρά αυτή περίοδο προετοιμάζεται ο πιστός, με νηστεία και προσευχή, για να μπορέσει να παραστεί στο Θείο Δράμα.
Με τη λέξη Πάσχα, βέβαια, κυρίως εννοούμε τις δύο εβδομάδες από την ανάσταση του Λαζάρου ως την Κυριακή του Θωμά. Την εβδομάδα των Παθών ή Μεγάλη Εβδομάδα και την εβδομάδα της Λαμπρής ή Λαμπροβδομάδα.
Η εβδομάδα των Παθών είναι η Μεγάλη Εβδομάδα, γιατί είναι μεγάλα και αυτά που θα συμβούν...

Οι πιστοί, περιμένουν το Πάσχα σαν κάτι το ξεχωριστό και ιδιαίτερο. Οι χριστιανοί ζουν το Πάσχα βιώνοντας δια μέσου της εκκλησίας την πορεία του Σωτήρα από τα Πάθη στην Ανάσταση και εξαγνίζονται με την προσευχή και την Θεία Μετάληψη από τις αμαρτίες τους. Παλαιότερα δεν έλεγαν Πάσχα αλλά Λαμπρή, σκιαγραφώντας με τον ορισμό αυτό τη λαμπρότητα της εορτής αυτής, τη νίκη του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο.
Η Πασχαλινή ατμόσφαιρα διαλύει το μίσος των ανθρώπων και προσφέρει σε όλους τη συμφιλίωση της αγάπης. Ο χαιρετισμός μεταξύ των χριστιανών για σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα είναι «Χριστός Ανέστη» και η ανταπάντηση «Αληθώς Ανέστη» και εκφράζει τη συμμετοχή των ανθρώπων στην Ανάσταση του Κυρίου, καθώς και την μετάδοση του χαρμόσυνου γεγονότος σ’ όλη τη οικουμένη.

---

---

Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στη νεκρανάσταση του Λαζάρου, το θαύμα που έκανε ο Χριστός πριν αναστηθεί ο ίδιος εκ νεκρών. Ο λαός μας, βαθιά συγκινημένος από την ημέρα αυτή, έχει συνθέσει κάλαντα και άλλα στιχουργήματα. Τα κάλαντα του Λαζάρου ήταν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση και τα τραγουδούσαν οι λεγόμενες ‟Λαζαρίνες”, δηλαδή κοπέλες διαφόρων ηλικιών, οι οποίες μάζευαν λουλούδια από τους αγρούς και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας, με αντάλλαγμα κάποιο κέρασμα ή φιλοδώρημα.

Στην Κω, κάποιο παιδί από την παρέα, που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, αναπαριστούσε το Λάζαρο τυλιγμένο σε ένα σεντόνι στολισμένο με κίτρινα λουλούδια.

Στη Νίσυρο, το Σάββατο του Λαζάρου οι μαθητές του σχολείου πρωί πρωί φτάνουν στο σχολείο κρατώντας φοινικόκλαδα πλεγμένα
 με διάφορα σχέδια (καλαθάκια, φαναράκια, γιρλάντες, σταυρούς κ.ά.) και στολισμένα με πολύχρωμα λουλούδια. Ο δάσκαλος δίνει σε ένα μεγάλο μαθητή την "καλαντήρα", σε έναν άλλο ένα καλάθι και σε έναν άλλο ένα δίσκο. Η "καλαντήρα" είναι ένα όργανο-παιχνίδι που συμβολίζει τον τάφο του Λαζάρου. Μπροστά έχει ένα ομοίωμα του Λαζάρου και στην κορυφή ένα χελιδόνι που περιστρέφεται αναγγέλλοντας έτσι την άνοιξη. Οι μαθητές ξεκινούν τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου, περνούν απ' όλα τα σοκάκια του χωριού και χτυπώντας πόρτα πόρτα μαζεύουν χρήματα και αυγά.

Στον Πόντο, το Σάββατο του Λαζάρου έφτιαχναν κουλούρια που τα έλαγαν "κερκέλε" και τα έδιναν στα παιδιά την Κυριακή των Βαΐων, όταν έψελναν.

Σε πολλά μέρη ακολουθούσε η περιφορά του ομοιώματος του Λαζάρου ή των προσφερόμενων αρτοπλαστικών σχημάτων του,  τα "Λαζαρούδια" ή "Λαζαρόνια" ή "Λαζαράκια". Αυτά ήταν μικρά ομοιώματα του Λαζάρου πλασμένα με ζυμάρι και τα έβαζαν οι νοικοκυρές  στα σπίτια τους. Σε άλλα μέρη όπως Κυκλάδες, Κρήτη, Ιόνια Νησιά, Ήπειρος, συνηθίζεται η περιφορά ομοιωμάτων  (συνήθως σταυρός με μαντίλα και εικονισματάκι ή και άνθινων επιταφίων του Λαζάρου), που κρύβει τους συμβολισμούς της άνοιξης.

Τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια τραγουδώντας τα "λαζαρικά", για να διηγηθούν την ιστορία του αγαπημένου φίλου του Χριστού και να πουν παινέματα 
στους νοικοκυραίους.

Μια παραλλαγή που τραγουδιέται στα Μάρμαρα των Ιωαννίνων:

Άλλο ένα "λαζαρικό" που τραγουδιέται στη Στερεά Ελλάδα στο ρυθμό του "Κάτω στο γυαλό, κάτω στο περιγιάλι":

Πηγές:
EOT www.gnto.gr
Εκπαιδευτικός φάκελος "Έθιμα του Πάσχα" του Μουσείου Μπενάκη

---

---

Τη Μεγάλη Εβδομάδα, οι πιστοί γιορτάζουν την ανάμνηση της πορείας του Κυρίου  από τη θριαμβευτική Του είσοδο στα Ιεροσόλυμα ως τη Σταύρωσή Του και την Ανάσταση. Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, που στην ουσία αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα,  και κάθε βράδυ, οι χριστιανοί πηγαίνουν στην εκκλησία και παρακολουθούν με κατάνυξη  τις Ιερές Ακολουθίες. Το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων θα ακουστούν με ύμνους και ευαγγέλια δύο περιστατικά  της ζωής του Κυρίου: ‟Το πάθημα της ξερανθείσης συκής” και  ‟τη μνήμη του Ιωσήφ Παγκάλου”. Περιστατικά που μιλούν αλληγορικά για το ότι ο Κύριος  περιμένει από τους πιστούς να τον ‟θρέψουν” με τους καρπούς της ενάρετης ζωής τους.

---

Έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια, ενώ μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς σταυρούς από βάγια. Στη Θράκη, όπως και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας,  την ημέρα αυτή συνηθίζονται τα "βαγιοχτυπήματα".  Οι γυναίκες χτυπούν με βάγια τις έγκυες για να "λευτερωθούν" πιο γρήγορα. Σε κάποια χωριά της Θράκης τα κορίτσια φτιάχνουν στεφάνια από βάγια και τα ρίχνουν στο ρέμα.  Η κοπέλα της οποίας στο στεφάνι φτάνει πρώτο στη ρεματιά κερνά τις υπόλοιπες στο σπίτι της.

Στη Λέσβο τα παιδιά, μετά την εκκλησία, στόλιζαν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης με κόκκινα ή πράσινα κομματάκια από ύφασμα, κρεμούσαν κι ένα κουδούνι και καθώς πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας και λέγοντας εξορκισμούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια, έδιναν κι ένα κλαράκι δάφνης στη νοικοκυρά, η οποία τα κερνούσε κάτι.

Στην Τήνο, τα παιδιά τριγύριζαν στους δρόμους κρατώντας μαζί με το στεφάνι τους την "αργινάρα", μια ξύλινη ή και σιδερένια ροκάνα που τη στριφογύριζαν με δύναμη. Όταν έφταναν στη θάλασσα πετούσαν το στεφάνι στο νερό.

Την ημέρα αυτή είναι έθιμο, αν και ακόμα Σαρακοστή, να τρώμε ψάρι.

---

Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στην ακολουθία του Νυμφίου, με την οποία οι χριστιανοί καλούνται να είναι πάντα σε εγρήγορση για τον ερχομό του Νυμφίου, δηλαδή του Χριστού, που πλέον δε θα έρθει ως αμνός αλλά ως Βασιλιάς.

Από την ημέρα αυτή ξεκινά η αυστηρή νηστεία. Στην Καστοριά, τη Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη δεν έτρωγαν τίποτα, έπιναν μόνο λίγο νερό, κυρίως οι κοπέλες, γιατί πίστευαν πως της νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή και έτσι θα έβρισκαν γαμπρό!

Στην Κέρκυρα, την ημέρα αυτή οι Κερκυραίοι αγοράζουν "Φογάτσες" και "Κολομπίνες", τα τοπικά μαντολάτα και τσουρέκια δηλαδή.

---

Τη Μεγάλη Τρίτη θα ακουστεί το τροπάριο της Κασσιανής για την ‟εν πολλές αμαρτίες περιπεσούσα γυνή”, που έτρεξε και μετανοώντας  γονάτισε μπροστά στον Κύριο κλαίγοντας και του έπλυνε τα πόδια με μύρο και δάκρυα και τα σκούπισε με τα μαλλιά της εκλιπαρώντας για  συγχώρεση, για να ακούσει από το στόμα του Κυρίου: ‟Η πίστις σου σέσωκέ σε. Πορεύου εν ειρήνη.” Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα, τη Μεγάλη Τρίτη, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα πασχαλιάτικα κουλουράκια τους.

---

Εικόνα του Μυστικού Δείπνου του Μιχαήλ Δαμασκηνού, που αντιγράφει δυτικές χαλκογραφίες και μάλιστα του Marcantonio Raimondi [β΄μισό του 16ου αι.(ανάμεσα 1584 και 1591), εκκλησία Αγίας Αικατερίνης, Ηράκλειο].

Τη Μεγάλη Τετάρτη το πρωί γίνεται η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα ή το βράδυ γίνεται το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου. Ο παπάς διαβάζει εφτά ευαγγέλια και εφτά ευχές για να ευλογήσει λάδι που το χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Επίσης, το βράδυ οι πιστοί ζουν το Μυστικό Δείπνο που παρέθεσε κρυφά ο Ιησούς στους μαθητές Του για το Πάσχα. Είναι το δείπνο πριν από την προδοσία του Ιούδα, όπου ο Χριστός, παράδειγμα ταπεινοφροσύνης, πλένει τα πόδια των μαθητών Του. Στη συνέχεια τους αποκαλύπτει ποιος θα τον παραδώσει στους διώκτες Του. Κατόπιν οι ψαλμοί μας μεταφέρουν στον κήπο της Γεσθημανή όπου βιώνουμε την προσευχή του Ιησού στον Ουράνιο Πατέρα Του και τελικά τη σύλληψή Του. Στην Πάρο και σε άλλες περιοχές της χώρας μας, τη Μεγάλη Τετάρτη παρασκεύαζαν τη νέα ζύμη, το προζύμι της χρονιάς. Στις γειτονιές της Αθήνας η εκκλησάρισσα πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, μάζευε αλεύρι και το ζύμωνε χωρίς προζύμι. Το πήγαινε στον παπά κι εκείνος ακουμπούσε επάνω του το σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι φούσκωνε. Αυτό θα ήταν το προζύμι της χρονιάς. Ακόμα, οι νοικοκυρές επέλεγαν την ημέρα αυτή για το πλύσιμο και το καθάρισμα του σπιτιού.

---

Φτάνουμε στη Μεγάλη Πέμπτη, την ημέρα των Αγίων Παθών. Διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται  η τελετή της Σταύρωσης του Χριστού. Την ημέρα αυτή οι χριστιανοί καλούνται να θυμηθούν τα Άγια Πάθη του Κυρίου.  Τη δίκη Του, τα βασανιστήρια που υπόμεινε, τους εξευτελισμούς και τέλος το μαρτυρικό Του θάνατο στο σταυρό.  Οι καμπάνες θα χτυπήσουν πένθιμα την ώρα που ο Εσταυρωμένος θα περιφερθεί μέσα στο ναό,  ενώ οι ιερείς θα ψάλλουν:

---

Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα αυγά με κόκκινη μπογιά,  ενώ τα παλαιότερα χρόνια η βαφή των αυγών γινόταν με μπογιά που παραγόταν  από διάφορα χόρτα και μπαχαρικά. Σε ορισμένες περιοχές κρατούν τη μπογιά σαράντα ημέρες, επειδή πιστεύουν ότι είναι  "του Χριστού το αίμα". Ο λαός πιστεύει πως το πρώτο αυγό που βάφεται, το αυγό της Παναγίας, έχει θαυματουργές  ιδιότητες, γι' αυτό το βάζουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Με το αυγό της Παναγίας,  οι γυναίκες σταυρώνουν τα παιδιά και αν το αυγό είναι τριών χρόνων και τοποθετηθεί στην  κοιλιά εγκύου γυναίκας ή ζώου, πιστεύεται ότι αποτρέπεται το ενδεχόμενο αποβολής! Τα τσόφλια αυτών των αυγών τα βάζουν στις ρίζες των δέντρων για να πιάσουν όλοι οι καρποί.

---

Εξίσου θαυμαστές ιδιότητες αποδίδουν και στα κεριά που ανάβουν όταν διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Σε πολλά μέρη το κερί αυτό,  που μένει άκαυτο, το φυλάνε για φυλαχτό και το χειμώνα το ανάβουν για να μην πέσει κεραυνός. Τη Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν τα τσουρέκια σε κουλούρες και ένα σε σχήμα σταυρού με τέσσερα κόκκινα αυγά στις άκρες και ένα άσπρο  στη μέση, το οποίο το τρώνε τη Λαμπρή.

---

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα πένθους για τους χριστιανούς, ημέρα της Ταφής του Χριστού.  Οι πιστοί μαζεύονται στις εκκλησίες από το πρωί για την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και την ακολουθία  της Αποκαθήλωσης, όπου ο παπάς βγάζει το σώμα του Χριστού από το σταυρό και τοποθετεί μέσα  στον Επιτάφιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής θα ακουστούν τα ομορφότερα τροπάρια της χριστιανοσύνης,  τα ‟Εγκώμια” (Η Ζωή εν Τάφω, Άξιον Εστί, Αι Γενεαί Πάσαι) και ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους των ενοριών.

---

Την ημέρα αυτή οι πιστοί δεν τρώνε λάδι ή γλυκά, αφού ο Χριστός ήπιε ξίδι. Σε πολλές περιοχές δεν τρώνε απολύτως τίποτα,  πίνουν μόνο νερό. Η παράδοση λέει πως κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί, καρφί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία  αφού με αυτά τρύπησαν το σώμα του Χριστού. Στα λουλούδια που παίρνουν οι πιστοί από τον Επιτάφιο (Χριστολούλουδα, Σταυρολούλουδα) αποδίδουν θαυματουργές ιδιότητες και πολλοί  τα κρατούν σπίτι ως φυλαχτό.

---

Το Μεγάλο Σάββατο ξεκινά με την πρωινή ακολουθία που έχει αναστάσιμο χαρακτήρα και λέγεται αλλιώς και ‟Πρώτη Ανάσταση”.  Το βράδυ γίνεται η Ακολουθία της Αναστάσεως. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και ο βγαίνει ο παπάς  από την Ωραία Πύλη με τη λαμπάδα του αναμμένη ψάλλοντας το "Δεύτε λάβετε φως..." και δίνει το Άγιο Φως στους πιστούς.  Κατόπιν βγαίνουν όλοι έξω όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει όλοι ψάλλουν:

Το "Χριστός Ανέστη" είναι και το σύνθημα για να ξεκινήσουν οι πιστοί τους ασπασμούς. Αυτό το φιλί της αγάπης δίνεται σε εχθρούς και φίλους,  αφού συμβολίζει τη συγχώρεση. Μετά την Ανάσταση οι πιστοί φέρνουν στα σπίτια τους το Άγιο Φως και κάνουν το σχήμα του σταυρού με τον καπνό της λαμπάδας στην είσοδο  του σπιτιού. Μετά ανάβουν το καντήλι, το οποίο προσπαθούν να κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Ακολουθεί το πασχαλινό Δείπνο, που είναι συνήθως η μαγειρίτσα και τσουγκρίζονται τα αυγά. Πηγή: http://eclass31.weebly.com/